Geçen hepdede hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedowyň möhüm ähmiýetli halkara forumlarda eden çykyşlary Türkmenistanyň ulag diplomatiýasynyň kuwwatynyň barha artýandygynyň nobatdaky aýdyň subutnamasyna öwrüldi.

14-nji oktýabrda Birleşen Milletler Guramasynyň Hytaýda utgaşyk görnüşde geçirilen Durnukly ulag ulgamy boýunça ikinji ählumumy maslahatynda milli Liderimiz Türkmenistanyň ozal öňe süren BMG-niň ulagy ösdürmek boýunça Ýörite sebitara maksatnamasyny işläp taýýarlamak baradaky maksatnamasyna gaýdyp gelmek baradaky teklibi öňe sürdi.

Hormatly Prezidentimiziň pikirine görä, bu maksatnamanyň maksatlary we wezipeleri Baş Assambleýanyň ulag ulgamynda halkara hyzmatdaşlygy ösdürmek hakynda yzygiderli kabul edilen dört Kararnamasyndan, 2016-njy ýylda geçirilen Durnukly ulag ulgamy boýunça birinji ählumumy maslahatyň Jemleýji resminamasyndan, dünýä derejesinde ulag babatda özara arabaglanyşygy pugtalandyrmak boýunça beýleki köptaraplaýyn resminamalardan ugur alnyp beýan edilmelidir.

Birleşen Milletler Guramasynyň Baş sekretary Antoniu Guterriş öz çykyşynda häzirki döwrüň wajyp meselelerini çözmäge netijeli çemeleşmeleri işläp taýýarlamaga işjeň gatnaşýan Garaşsyz, Bitarap Türkmenistanyň oňyn ornuny aýratyn belledi.

Bellenilişi ýaly, hut Türkmenistan öz döwründe BMG-niň howandarlygynda ulag meselesi boýunça ählumumy dialogy ýola goýmak başlangyjy bilen çykyş edip, BMG bilen bilelikde Durnukly ulag ulgamy boýunça birinji ählumumy maslahaty geçirmegi teklip etdi hem-de gurady. 2016-njy ýylyň noýabrynda Aşgabatda geçirilen forum durnukly ösüşiň aýrylmaz bölegi hökmünde halkara ulag ulgamyny ösdürmek boýunça giň halkara gatnaşyklaryň täze tapgyryna badalga berdi.

15-nji oktýabrda Garaşsyz Döwletleriň Arkalaşygynyň döwlet Baştutanlarynyň Geňeşiniň onlaýn tertibinde geçirilen mejlisinde milli Liderimiz Arkalaşygyň ýurtlarynyň Demirgazyk — Günorta hem-de Gündogar — Günbatar ugurlary boýunça durnukly ulag-üstaşyr geçelgelerini döretmäge işjeň gatnaşmagynyň üstünlikli hyzmatdaşlygyň möhüm şerti bolup durýandygyny nygtady.

Hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedow GDA-nyň döwletleriniň gatnaşmagynda geçirilen dürli halkara forumlarda, Arkalaşygyň öňki sammitlerinde GDA-nyň Ýewropa ugruna çykmak arkaly Merkezi Aziýa we Hazar ýakasy sebitinde ulag-logistika ugurlaryny döretmek boýunça Türkmenistanyň birnäçe möhüm başlangyçlary öňe sürendigini belledi. Bu başlangyçlar Arkalaşygyň ähli döwletleri tarapyndan düşünmek bilen kabul edildi we goldanyldy. Bu gün bolsa şol meýilnamalara ýeterlik derejede itergi bermek hem-de aýdyňlaşdyrmak zerurdyr diýip, döwlet Baştutanymyz aýtdy.

Milli Liderimiz Türkmenistanyň ykdysady taýdan durnukly ösüşiniň esasy hökmünde ulag ulgamyny döwrebaplaşdyrmaga aýratyn üns berýär. Golaýda Aşgabadyň lokomotiw deposynyň üstüniň Russiýada çykarylan döwrebap ýolagçy hem-de ýük daşaýan teplowozlar bilen ýetirilmegi muňa aýdyň şaýatlyk edýär.

Milli Liderimiz demir ýol ulagyny hem-de tutuş ulag-kommunikasiýa toplumyny ösdürmäge uly ähmiýet berýär. Munuň özi bu ulgama iri maýa goýumlarynyň gönükdirilmeginde hem-de bu toplumy halkara ölçeglere laýyklykda döwrebaplaşdyrmak boýunça geçirilýän işlerde öz beýanyny tapýar.

Bu işiň esasy ugurlary pudagyň maddy-enjamlaýyn binýadyny pugtalandyrmakdan, onuň işine ylmy gazananlary hem-de täze, sanly tehnologiýalary ornaşdyrmakdan, bazar ykdysadyýetiniň ýörelgeleri esasynda dolandyryş ulgamyny kämilleşdirmekden, ýurdumyzyň üstaşyr kuwwatyny pugtalandyrmakdan, ulag-logistika merkezlerini döretmekden, ulag diplomatiýasyny ilerletmekden ybaratdyr.

Hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedowyň toplumlaýyn ulag strategiýasynyň çäklerinde Türkmenistanda täsin inženerçilik-ulag desgalaryny gurmak hem-de işe girizmek boýunça giň möçberli taslamalar amala aşyryldy. 2009 — 2017-nji ýyllarda Amyderýanyň üstünden Türkmenabat — Farap, Kerki — Kerkiçi, Seýdi — Eljik awtomobil köprüleri, Kerki — Kerkiçi, Türkmenabat — Farap demir ýol köprüleri, şeýle hem Halaç — Hojambaz ponton köprüsi guruldy.

2018-nji ýylyň maý aýynda ulanylmaga berlen, sebitde iň iri toplumlaryň biri bolan Türkmenbaşynyň Halkara deňiz portuny, şeýle hem täze howa menzillerini, demir we awtomobil ýollaryny döretmäge ägirt uly maýa goýumlary gönükdirildi. Bu port sebitde iň iri logistika ulgamlarynyň biri bolup durýar.

Ulag-kommunikasiýa toplumynyň pudaklaýyn edaralary tarapyndan hödürlenilýän hyzmatlary sanly ulgama geçirmek maksady bilen, petekleriň sanly görnüşde satylmagyny ornaşdyrmak we kämilleşdirmek, ýük daşamak hyzmatlary boýunça buýurmalaryň kabul edilmegini kämilleşdirmek boýunça tapgyrlaýyn işler alnyp barylýar. Şunda “Bitewi penjire” ulgamy arkaly jemagat, ýaşaýyş jaý, bank we hyzmatlaryň beýleki görnüşlerini ulanmak hem-de olaryň töleglerini amala aşyrmak ulgamynyň kömeginden giňden peýdalanylýar.

Türkmenistan ençeme asyrlaryň dowamynda Beýik Ýüpek ýolunyň ýüregi bolupdyr. Döwlet Baştutanymyzyň nygtaýşy ýaly, bu ulag-söwda ýoluny gaýtadan dikeltmekde ýurdumyzyň ulag toplumyna möhüm orun degişlidir.

Türkmenistan özüniň çäk taýdan amatly ýerleşmeginden netijeli peýdalanyp, Ýewraziýa giňişliginde iri ulag-logistika merkezine öwrülmäge çalyşýar. 2021-nji ýylyň birinji ýarymynda Türkmenistanyň çägi boýunça, geçen ýylyň degişli döwri bilen deňeşdirilende, üstaşyr ýükleriň bir ýarym esseden hem köp daşalandygy munuň aýdyň subutnamasydyr.

Türkmenistanyň durnukly durmuş-ykdysady ösüşinde, onuň üstaşyr kuwwatynyň artdyrylmagynda, Demirgazyk — Günorta we Gündogar — Günbatar ugurlary boýunça ulag-üstaşyr geçelgeleriniň döredilmeginde demir ýol ulagyna möhüm orun degişlidir.

Ýokary ýük daşamak we geçirijilik ukyby, ýük daşamagyň, aýratyn hem harytlaryň uly möçberini uzak aralyklara daşamagyň özüne düşýän gymmatynyň pes bolmagy, howa şertlerine, ýylyň, gije-gündiziň şertlerine bagly bolmazlygy, agyr hem-de iri göwrümli ýükleri daşamak boýunça giň mümkinçilikleriň bolmagy, ýük daşamalaryň yzygiderliligi hem-de tizligi ulagyň bu görnüşiniň artykmaçlyklarydyr.

Bu aýratynlyklar demir ýol ulagyna logistika ugurlarynda möhüm orun eýelemäge hem-de ulag hyzmatlary bazarynda demir ýol arkaly ýük daşamalaryň ýokary bäsdeşlige ukyplylygyny üpjün edýär.

Türkmenistanyň ägirt uly çäginde demir ýol ulagy sebitleriň ykdysady taýdan özara baglanyşygy hem-de halkara ýük daşamalar üçin uly ähmiýete eýedir. Bu ulgamyň döwrebaplaşdyrylmagyna uly ähmiýet berilýär. Ol ýurdumyzyň senagat taýdan mundan beýläk-de ösmegi üçin zerurdyr hem-de demir ýol arkaly ýük daşamalaryň netijeliligini ýokarlandyrmak arkaly ýokary ykdysady netijeleri gazanmaga ukyplydyr.

Ýük daşaýjy we hereket edýän düzümiň parkynyň döwrebaplaşdyrylmagy, täze demir ýol menzilleriniň, köprüleriň, düzümleýin desgalaryň we beýlekileriň gurulmagy bu ugurdaky zerur çäreleriň hataryna girýär.

Demir ýol ulagyny döwrebaplaşdyrmak işiniň barşynda Aşgabadyň demir ýol menziliniň lokomotiw deposynyň durky täzelenildi hem-de demirýol ulagynyň hereketini dolandyrmak ulgamy kompýuterleşdirildi, dispetçerçilik merkezleşdiriş ulgamy ornaşdyryldy.

Demir ýol gurluşykçylarynyň maddy-enjamlaýyn binýady pugtalandyryldy we demir ýol beton şpallaryny çykarýan zawodyň ulgamlary, çagyl karýerleri işe girizildi. Olar ýollaryň abat saklanylmagyny hem-de täze ýollaryň gurluşygyny üpjün edýär.

Dünýäniň esasy önüm öndürijilerinden döwrebap hereket edýän düzümiň hem-de tehnikalaryň yzygiderli satyn alynmagy lokomotiwleriň, ýolagçy we ýük wagonlarynyň parkyny düýpli täzelemäge mümkinçilik berdi.

Russiýanyň “Transmaşholding” paýdarlar jemgyýeti bilen baglaşylan şertnamalara laýyklykda, şu aýda alnan täze we döwrebap teplowozlar Türkmenistanyň demir ýol ulagynyň hyzmatlarynyň netijeliligini ýokarlandyrmaga, ýurdumyzyň sebitleriniň arasyndaky ulag gatnawlaryny gowulandyrmaga hem-de üstaşyr geçelgeleriň geçiriş ukybyny giňeltmäge ýardam eder.

Şu ýylyň fewral aýynda “Türkmendemirýollary” agentliginiň, “RŽD” açyk paýdarlar jemgyýetiniň, “RŽD interneşnl” jogapkärçiligi çäkli jemgyýetiniň wekilleriniň arasynda sanly ulgam arkaly geçirilen maslahatda Türkmenistanyň ulag ulgamynyň üstaşyr mümkinçiliginiň ýokarlanýandygyny nazara almak bilen, demir ýollaryny giň gerimde elektrifikasiýalaşdyrmagyň wajypdygy bellenildi.

Duşuşygyň barşynda türkmen tarapy Türkmenabat — Aşgabat — Türkmenbaşy hem-de Aşgabat — Daşoguz demirýollaryny gurmak hem-de elektrifikasiýalaşdyrmak boýunça russiýaly kompaniýalar bilen hyzmatdaşlyga gyzyklanma bildirýändigini tassyklady.

Russiýa tarapy türkmen kärhanalarynda aýry-aýry enjamlary öndürmek mümkinçiligi arkaly iň täze tehnologiýalary hem-de zerur bolan enjamlary ibermegi teklip etmäge taýýardygyny beýan etdi. Beýleki daşary ýurt kompaniýalary hem Türkmenistanyň demirýollaryny döwrebaplaşdyrmak boýunça taslamalara gatnaşmaga gyzyklanma bildirýärler.

Bazar ykdysadyýetine geçilmegi hem-de demir ýol pudagynda döwlet-hususyýetçilik gatnaşyklarynyň ösdürilmegi bilen baglylykda, kadalaşdyryjy hukuk namalaryny kämilleşdirmek boýunça degişli işler amala aşyrylýar.

Şu ýylyň sentýabrynda “Türkmenistanyň demir ýol ulagynyň düzgünleriniň” işlenilip taýýarlanan taslamasy döwlet Baştutanymyzyň garamagyna hödürlenildi. Türkmenistanyň “Demir ýol ulaglary hakynda” Kanunyna laýyklykda, bu ulgamda hödürlenýän hyzmatlaryň gerimini giňeltmek we hilini gowulandyrmak, demir ýol ulaglarynyň düzümini kämilleşdirmek, ýük daşaýjylaryň üpjünçilik ulgamlarynyň arasyndaky gatnaşyklary düzgünleşdirmek boýunça işler geçirilýär.

Şeýle hem Türkmenistanyň ulag ulgamynda birnäçe halkara resminamalaryna, şol sanda 1985-nji ýyldaky halkara magistral demir ýol ugurlary hakynda Ýewropa ylalaşygyna, 1991-nji ýyldaky halkara utgaşykly gatnawlaryň möhüm ugurlary we degişli desgalar hakynda Ýewropa ylalaşygyna, 1968-nji ýyldaky ýol hereketi hakynda Konwensiýanyň üstüni ýetirýän Ýewropa ylalaşygyna we beýlekilere goşulmagy möhüm ähmiýete eýedir.

Munuň özi ýurduň sebit we halkara derejelerinde ulag we üstaşyr ulgamynda özara bähbitli gatnaşyklary ösdürmäge hem-de kämilleşdirmäge gatnaşmagyny giňeltmäge, ulag babatda başlangyçlaryny öňe ilerletmäge we ulag diplomatiýasy gurallaryny netijeli ulanmaga mümkinçilik berýär.

Türkmenistan halkara üstaşyr-ulag geçelgeleriniň kuwwatyny doly ulanmagy, üstaşyr geçirilýän ýükleriň mukdaryny köpeltmegi, ykdysady taýdan has oňat ýakynlaşmak üçin gümrük, wiza we beýleki amallary ýeňilleşdirmegi maksat edinýär.

Hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedowyň başlangyjy boýunça 2009 — 2014-nji ýyllarda gurlan Demirgazyk — Günorta halkara ulag geçelgesiniň Gazagystan — Türkmenistan — Eýran demir ýoly ýaly iri taslamalar Milli demir ýol ulgamyny sebitiň ýurtlary bilen baglanyşdyrdy. Şu ýoluň netijesinde Hytaýdan konteýnerli ugurlaryň biri işe girizildi.

Türkmenistanyň, Owganystanyň, Azerbaýjanyň, Gruziýanyň we Türkiýäniň arasynda gol çekilen Ylalaşygyň çäklerinde biziň ýurdumyz Beýik Ýüpek ýolunyň Lazurit ugruny täzeden dikeldýän häzirki zaman multimodal üstaşyr-ulag geçelgesini döretmäge işjeň gatnaşdy. 2018-nji ýylyň fewralynda bu üstaşyr-ulag geçelgesiniň düzümine girýän Serhetabat (Türkmenistan) — Turgundy (Owganystan) demir ýoly ulanyşa tabşyryldy.

Türkmenistan tarapyndan gurlan Kerki — Ymamnazar — Akina — Andhoý serhetüsti demir ýoly Aziýa halkara ulag geçelgesiniň ilkinji bölegi bolup durýar. Akina — Andhoý demir ýolunyň 30 kilometrlik böleginiň açylyş dabarasy Owganystanda 2021-nji ýylyň 14-nji ýanwarynda geçirildi. Geljekde bu demir ýol şahasyny Täjigistanyň serhedine çenli giňeltmek, ondan aňry Aziýa — Ýuwaş ummany sebitiniň döwletlerine çykarmak göz öňünde tutulýar.

Şu ýylyň awgustynda geçirilen Merkezi Aziýanyň döwlet Baştutanlarynyň konsultatiw duşuşygynda hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedow strategiki maksada ýetmek üçin ulag mümkinçiliklerini birleşdirmegiň möhümdigini nygtady. Şol maksat sebitde Aziýanyň, Ýewropanyň, Ýakyn Gündogaryň ulag ulgamlarynyň birleşdirilmegini üpjün edip biljek kuwwatly hem-de döwrebap düzümi döretmekden ybaratdyr.

Milli Liderimiz sebitiň çäklerindäki ulag gatnawlarynyň ulanylmadyk mümkinçilikleriniň bardygyny belläp, ulag-üstaşyr geçelgeleri we logistikany ösdürmek babatda tagallalary birleşdirmek bilen, Merkezi Aziýany döwrebap, utgaşykly, ýokary netijeli ulag halkasyna öwürmek boýunça ulgamlaýyn işlemäge çagyrýar.

Şu maksatlar bilen Günorta Ýewropa çykalgasy boljak Merkezi Aziýa — Hazar —Gara deňzi sebiti, şeýle hem Merkezi Aziýa — Ýakyn Gündogar ugurlary boýunça täze ulag-aragatnaşyk ýollaryny döretmegiň mümkinçiliklerini öwrenmek babatda hökümet derejesinde bäştaraplaýyn iş toparyny döretmek teklip edildi.

Döwlet Baştutanymyz bu pikirlerini Gyrgyzystanyň Prezidenti Sadyr Žaparow, Täjigistanyň Prezidenti Emomali Rahmon we Özbegistanyň Prezidenti Şawkat Mirziýoýew bilen geçirilen ikitaraplaýyn gepleşikleriň barşynda-da yzygiderli öňe sürdi.

Türkmen-täjik gepleşiklerinde taraplar Türkmenistan — Owganystan —Täjigistan halkara demir ýol ulag geçelgesiniň bilelikdäki taslamasyny ara alyp maslahatlaşdylar. Duşuşygyň netijeleri boýunça gol çekilen demir ýol ulagy babatda hyzmatdaşlyk etmek hakynda Türkmenistanyň Hökümeti bilen Täjigistan Respublikasynyň Hökümetiniň arasynda Ylalaşyk hem-de ýükleri we ýolagçylary gatnatmak we üstaşyr daşamak hakynda Türkmenistanyň Hökümeti bilen Täjigistan Respublikasynyň Hökümetiniň arasynda Ylalaşyk strategik taýdan möhüm bolan ikitaraplaýyn hyzmatdaşlygyň anyk meseleleriniň giň gerimini gurşap alýar.

Daşkentde geçirilen türkmen-özbek gepleşiklerinde Özbegistan — Türkmenistan — Eýran — Oman — Katar halkara üstaşyr-ulag geçelgesiniň taslamasyny mundan beýläk-de durmuşa geçirmegiň meseleleri hem-de Özbegistan —Türkmenistan — Hazar deňzi we ondan aňry Gara deňziň portlarynyň üsti bilen Ýewropa çykalgasy boljak ulag ýoluny ösdürmek boýunça bilelikdäki işler ara alnyp maslahatlaşyldy.

Şunda türkmen tarapy Türkmenbaşynyň Halkara deňiz portunyň kuwwatlyklaryny sebitdäki goňşular üçin amatly şertlerde ulanmagyň mümkinçiliklerini ara alyp maslahatlaşmaga taýýardygyny beýan edýär. Bu deňiz menzili Merkezi Aziýanyň ýurtlarynyň önümleriniň Ýewropanyň, Russiýanyň, Zakawkaziýäniň, Ýakyn we Orta Gündogaryň bazarlaryna eksportuny üpjün etmäge ukyplydyr.

Hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedow bazarlara hem-de önümçilik-ýerlemek ugurlaryna ýol açýan durnukly ösüşiň esasy güýji hökmünde ulag ulgamynyň eýeleýän möhüm ornundan ugur alyp, pandemiýadan soňky döwürde tiz dikelmek üçin ulaglaryň dürli görnüşleriniň arasyndaky gatnaşyklary pugtalandyrmagyň zerurdygy baradaky halkara başlangyjyny öňe sürdi.

Bu baradaky pikir demir we awtomobil, howa we suw ýollarynyň halkara gatnawlarynyň netijeli ulgamlaryna birleşdirilmeginiň dünýä möçberindäki söwdanyň ýokarlanmagyna, ykdysady taýdan ösüşe, täze iş orunlarynyň döredilmegine itergi berip biljekdiginde we beýlekilerde jemlenýär.

Ýurdumyzyň başlangyjy 2021-nji ýylyň 29-njy iýulynda BMG-niň Baş Assambleýasy tarapyndan kabul edilen “Koronawirus keseliniň (COVID-19) pandemiýasy we ondan soňky döwürde durnukly ösüş üçin üznüksiz we ygtybarly halkara ýük daşamalary üpjün etmek maksady bilen, ulagyň ähli görnüşleriniň arabaglanyşygyny berkitmek” atly Kararnamasynda halkara jemgyýetçiligi tarapyndan makullanyldy.

Şeýlelikde, munuň özi Türkmenistanyň netijeli ulag diplomatiýasynyň dünýä derejesinde ähmiýetlidiginiň nobatdaky subutnamasyna öwrüldi. Şol diplomatiýa rowaçlygy gazanmakda hem-de bu ugurda tagallalary birleşdirmek üçin ählumumy şertleri döretmekde özara ýakyn, durnukly ulag ulgamlarynyň möhümdigi barada hormatly Prezidentimiz Gurbanguly Berdimuhamedowyň ösüşlere beslenen maksatlaryny özünde jemleýär.