Ösüşlere barýan eziz Diýarymyzda milli medeniýetimize, sungatymyza, şeýle hem ata-babalarymyzdan, ene-mamalarymyzdan bize miras galan milliliklerimize aýratyn uly sarpa goýulýar. Şeýle gymmatlyklarymyzyň biri hem göreniňde synyň oturýan türkmen milli halylarydyr. Haly halkymyzyň kalbynyň guwanjy, buýsanjy. Türkmen halylaryny gören her bir adam oňa haýran galyjylyk bilen syn edýär. Halyda halkymyzyň milliligi, buýsançly geçen ýoly şöhlelenýär.

Häzirki wagtda türkmen halysy zenanyň ussatlygyndan, başarnygyndan hem-de müňýyllyklara uzaýan mirasynyň häzirki döwrüň talaplary bilen sazlaşykly ösdürilmeginiň esasynda uly ösüşlere eýe bolýar. Iňňän inçe nepislige syn saldygyňsaýy kämillik derejesiniň şeýle ýokarylygyna göz ýetirýärsiň. Haly sungaty täsinligiň, ajaýyplygyň, gözelligiň, nepisligiň çugdamy. Onda bakylygyň öçmejek ruhy ýaşaýar. Adamzadyň köňül kyssasynyň yzy üzülmeýän mukamy şondan başlanýar. Haly biziň milliligimiz, aýratynlygymyz hem mirasly medeniýetimiziň bereketli bulagy. Halyçylar türkmeniň ýüzüniň tuwagy. Olar gadymy sungatymyzy nepisligi bilen nesillere geçirjek çyn senetkärler.

Türkmeniň milli gymmatlyklarynyň biri bolan halynyň waspy çeper edebiýatda-da giňden ýetirilýär. Halk döredijiliginiň bir görnüşi bolan nakyllaryň üsti bilen ata-babalarymyz türkmen halylary barada ajaýyp pähimleri miras galdyrypdyr.

Halyda gelin-gyzlarymyzyň çeper elleriniň yzlaryny görmek bolýar. Dünýä jahankeşdeleriniň nazaryny özünde jemleýän halylarymyzy öwrenen alymlar özlerinde galdyran täsirlerini şu günlerde hem beýan edýärler. Türkmen halylarynyň buýsançly taryhy bar. Ýagny arheologlar Daglyk Altaýda 1949-njy ýylda gazuw-agtaryş işlerini geçirenlerinde Pazyryk halynyň üstünden barýarlar. Onuň türkmen halysydygyny anyklaýarlar. Ol biziň eýýamymyzdan ozal V asyrda dokalypdyr. Ýöne şeýle köp wagt geçse-de, gadymy haly bir durkuny saklapdyr. Alymlar üýtgemeýän şolar ýaly reňkleriň nähili oýlanyp tapylandygyna haýran galýarlar. Tebigy hadysalar bu hala zeper ýetirip bilmändir. Ýogsam, ol ýüň ýüplükden edilipdir. Düşegine sugunlaryň, bürgüt ganatly ýolbarslaryň, atlaryň şekili çitilipdir.

Halyçylar gadymy haly sungatymyzyň nusgalaryny aýap saklamak, kämilleşdirmek bilen nepis halylary dokaýarlar. Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy döwründe dokalýan halylarda halyçy suratkeşleriň hem zähmeti uludyr. Suratkeşiň hyýalyndaky sungat eseri çitimlere siňip, hala geçýär. Iň gowy, ajaýyp, nusgalyk halylar türkmen halysynyň Milli muzeýinde saklanylýar. Dünýäniň dürli ýurtlaryndan Türkmenistana gelýän daşary ýurtly myhmanlar, ilki bilen, ýurdumyzda bina edilen bu muzeýe aýlanyp görýärler we türkmen zenanlarynyň ussatlygyna haýran galýarlar. Türkmen halysynyň Milli muzeýine baryp, ondaky gymmatly eksponatlary synlanyňda, göwnüň göterilýär. Enelerimiziň, uýalarymyzyň sungatyna buýsanýarsyň. Dünýä meşhur Ginnesiň rekordlar kitabynda hem türkmen halysynyň ady bar. Ol haly Bäherden etrabynyň çeper halyçylyk kärhanasynda Garaşsyzlygymyzyň on ýyllygyna bagyşlanyp dokaldy. Bu halyny dokamaga halyçylaryň kyrk sanysy gatnaşypdyr.

Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy döwründe Arkadagly Serdarymyzyyň taýsyz tagallasy, öňdengörüjilikli başlangyçlary esasynda türkmen gelin-gyzlarynyň çeper elleriniň hünäri bolan älemgoşar öwüşginli halylarymyzyň şan-şöhraty has-da artýar. Şunuň bilen birlikde gözbaşyny asyrlaryň jümmüşinden alyp gaýdýan milli mirasymyzy gorap saklamakda, kämilleşdirmekde, ýaş nesle ýetirmekde we dünýä ýaýmakda hem uly işler edilýär. Ýyllar geçdigiçe olara täze öwüşgin çaýylýar. Bu ugurda ýetilen sepgitler dünýä jemgyýetçiligi tarapyndan ykrar edilýär. Gahryman Arkadagymyzyň tutumly başlangyçlary bilen ÝUNESKO-nyň Adamzadyň maddy däl medeni mirasyny goramak boýunça hökümetara komitetiniň 14-nji mejlisinde türkmen milli halyçylyk sungatynyň bu guramanyň Adamzadyň maddy däl medeni mirasynyň sanawyna girizilmegi bu kämil senediň ömrüni bütin dünýäde ebedileşdirdi.

Däp bolşy ýaly, ýurdumyzda türkmen halysynyň baýramy döwlet derejesinde giňden bellenilýär, haly nusgalarynyň sergisi geçirilýär. Eziz Diýarymyzda türkmen halysynyň toý-dabarasy halkara derejesinde bellenilip, maslahatlar bilen utgaşýar. Oňa dürli ýurtlardan türkmen halysynyň taryhyny öwreniji alymlar, hünärmenler gatnaşýarlar. 

Türkmen halysy özüniň kämilligi arkaly bütin dünýäni haýran galdyryp, häzirki wagtda ýer ýüzüniň ähli künjeklerinde el halysynyň dünýä derejesindäki şöhratyny saklap gelýär. Türkmen zenanlarynyň zehin-başarnygynyň, irginsiz zähmetiniň miwesi bolan bu senetleri synlanyňda, ajaýyp bir duýgyny başdan geçirýärsiň.

Biziň ata-babalarymyz: “Öý haly ýazylan ýerden başlanýar” diýipdirler. Çaga özi üçin ýörite dokalan halyda ilkinji ädimlerini ädýär, gyzlar durmuşa çykanlarynda düýä ýükläp haly bukjalaryny alyp gidýär. Öýlenýän ýigidiň öýi-de gelni, haly bilen garşylaýar. Ony gapyda baý nagyşly haly-eňsi garşylaýar, eňsi serpikden soň, onuň öňünde bosaga ýazylan germeçden geçýär, soň ýere ýazylan äpet halynyň üstünde oturdylýar. Öýüň diwarlary haly horjunlardan, gap-gaç salynýan haly önümlerinden doly.

Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy döwründe halyçylyk sungatyna uly üns berilýär. Ýurdumyzda çeper elli dokmaçy gelin-gyzlarymyza uly sylag-sarpa goýulýar. Bagtly durmuşda ýaşaýan halkymyzy we ýurdumyzy ýagty geljege alyp barýan türkmen halkynyň Milli Lideriniň hem-de Arkadag Prezidentimiziň janlary sag, ömürleri uzak bolsun, il-ýurt bähbitli beýik işleri mundan beýläk-de rowaçlyklara beslensin!

Güljan HOJAÝEWA,
Türkmenistanyň döwlet energetika institutynyň 2-nji ýyl talyby.