AHALTEKE BEDEWLERI – TÜRKMEN HALKYNYŇ MIRASYDYR
26-04-23

Milli gymmatlyklarymyzyň biri, halkymyzyň buýsanjy bolan ahalteke bedewlerimiziň öz köküni has gadymy döwürlerden alyp gaýdýandygyny taryhy maglumatlar subut edýär. Türkmenistanyň çäklerinde atyň bäş müň ýyl mundan ozal eldekleşdirilendigi gazuw-agtaryş işleriniň netijesinde subut edildi. Änewde geçirlen gazuw-agtaryş işlerinde tapylan at süňkleriniň esasynda “Marguşda, Altyndepede, Ulugdepede, Garadepede, Namazgadepede, Pessejikdepede, gadymy Uzboýda, Gazawuldepe we Içýanlydepe diýen ýerlerde geçirlen işleriň netijesinde tapylan tapyndylaryň, şeýle hem ýazuw çeşmeleri esasynda, şu günki gün Türkmenistan dünýäde ilkinji atlaryň eldekleşdirilen ýeridir hem-de iň gadymy at tohumynyň ösdürilip ýetişdirilýän mesgenidir diýip aýtmaga ähli deliller we subutnamalar bar.
Nusaýda tapylan bürünçden ýasalan atyň üstünde ýaýdan ok atyp barýan “Nusaý atlysyny”, pars patyşasy Artabanyň atyň üstündäki şekli zikgelenen altyn teňňeleri we ganatly atyň şekili bolan ritonlary mysal getirip bolar.
Gadym zamanyň meşhur taryhçysy Geradot «Şu zamanada mälim bolan bedewleriň ählisinden adaty bolmadyk tohumynyň artykmaçlygy bilen tapawutlanýan atlar – Nusaý atlarydyr» diýýär. “Nusaý atlary öz gözelligi bilen tapawutlanýarlar. Bu bedewler kuwwatly şalara mynasyp. Olar tüňburun buýsançly başlaryny belent tutýar we olaryň ýallary hawada owsun atýar”. Bu ruhlandyryjy ýazylan setirler biziň eýýamymyzdan ozalky II asyrda ýaşan gadymy rim taryhçysy Appiana degişlidir.
Gadymy grek geografy we taryhçysy Strabon bolsa ”Nusaý bedewleri iň iri we owadan atlardyr, olary pars şalary münýärler” diýip tassyklaýar.
Gadymy ýaşaýyş mesgenleriň biri hasaplanýan Goňurdepeden gazuw-agtaryş işleriniň netijesinde taý süňkleri tapyldy. Aýratyn hormat bilen jaýlanan taýçanak, ençeme bürünç şahjagazlar-bedewleri seýislemek üçin niýetlenen ýörite saz gurallary, ahalteke bedewiniňki ýaly boýny uzyn, gözleri uly atyň kellesi görnüşdäki kinniwanja heýkeljik-bu tapyndylaryň ählisi, W.I.Sarianidiniň tassyklaýşy ýaly, biziň eýýamymyzdan ozalky III-II müňýyllyklaryň sepgidinde gadymy türkmen taýpalarynyň atlaryň naýbaşy tohumlarynyň seleksiýasynyň başyny başlandygyna şaýatlyk edýär.
Bu barada Baron K.Bode XIX asyryň ahyryndaky ýazgylarynda ”Teke atlarynyň gadymy Nusaý bedewleriniň neslidigine şübhe ýok; Nusaý okrugy we şol çäkleriň harabaçylyklary häzirki teke-türkmenleriniň eýeçilik edýän ýerleriniň düzümine girýär” diýip belläp geçýär. Professor Brauner hem “Ahalteke aty arap atyndan has öň dörän atdyr. Bu çapylýan gadymy atlaryň özbaşdak kämilleşen görnüşidir” diýip ýazýar.”
Ahalteke atlary gadymy Greklerde massagetleriň atlary, nusaý atlary ady bilen belli bolan, Hytaýlylarda asman atlary, ýel atlary ady bilen mälim bolan atlaryň hemmesi gadymy Oguz türkmen atlary bolup, biziň döwrümize ahalteke atlary ady bilen gelip ýetendir.
Gahryman Arkadagymyzyň “Ahalteke bedewi-biziň buýsanjymyzdyr we şöhratymyzdyr” atly eserinde ”Parfiýalyryň gelmegi bilen ajaýyp bedew Mesopotamiýadan Hindistana çenli ägirt uly giňişligi özüne tabyn eden kuwwatly döwletiň mertlik nyşanyna öwrülýär” diýip bellemegi Beýik Parfiýa döwletinde bedew atyň sarpasynyň belent tutulýandygyna güwä geçýär.
Taryhy maglumatlara görä Türkmenistan diňe bir Ahalteke atlarynyň watany bolmak bilen çäklenmän, eýsem Gündogarda atlaryň ilkinji eldekleşdirilen ýeri hem bolupdyr.
Muňa 1904-nji ýylda amerikan alymy Rafael Pampelliniň ýolbaşçylygynda Änew depelerinde geçirilen arheologiýa ylmy-barlag ekspedisiýasynyň netijesinde: “Ýörite barlaglardan we şondan soňraky umumy deňeşdirmelerden soň, men Änew atynyň Gündogar tohumly atlaryň ilkinji wekilidigini şübhelenmän tassyklap bilerin” diýip aýtmagy hem doly güwä geçýär.
Türkmen topragynda kemala gelen ahalteke bedewi tebigatda ynsanyň zähmeti we zehini bilen döredilýän güýjüň, sagdynlygyň we gözelligiň nyşanyna öwrüldi. Türkmen bedewiniň şan-şöhratynyň has-da belende göterilmegi üçin taýsyz tagallalary edýän türkmen halkynyň Milli Lideriniň hem-de Arkadag Prezidentimiziň janlary sag, ömürleri uzak bolsun, il-ýurt bähbitli beýik işleri mundan beýläk-de rowaçlyklara beslensin!
Ýunus NURMYRADOW,
Türkmenistanyň döwlet energetika institutynyň 3-nji ýyl talyby.

TUTUŞ ADAMZADYŇ BÄHBIDINE GÖNÜKDIRILEN ÝÖRELGELER
Häzirki wagtda Türkmenistan döwletimiz bütin dünýäde parahatçylygy, durnuklylygy, ösüşi kepillendirýän başlangyçlary öňe sürüp, halkara abraýyny berkidip, Ýer ýüzündäki döwletler we halklar bilen hyzmatdaşlygyny has-da pugtalandyrýar. Bu günki günde ýurdumyzyň hoşniýetli daşary syýasaty dünýäde giňden goldanylýar, halkymyzyň parahatçylyk söýüjilik ýoly wagyz edilýär.

PARAHATLYK — ÖSÜŞLERIŇ ÖZENI
Berkarar Watanymyzda her ýyly döwrüň belent ruhuna kybap gelýän şygar bilen dabaralandyrmak däbine eýerilip, Türkmenistanyň Mejlisiniň Karary esasynda şeýlede ýurdumyzyň başlangyjy bilen Birleşen Milletler Guramasynyň Baş Assambleýasy tarapyndan biragyzdan kabul edilen “2025-nji ýyl Halkara parahatçylyk we ynanyşmak ýyly” diýlip yglan edildi. Munuň özi eziz Diýarymyzda döwletli ýörelgeleriň dowamata beslenýändiginiň nyşanydyr.

Hoş geldiň «Halkara parahatçylyk we ynanyşmak ýyly»
Arkadagly Gahryman Serdarymyzyň parasatly baştutanlygynda türkmen halkynyň asyl köklerinden syzylyp çykýan hoşniýetlilik, goňşa hormat, dost-doganlyk ýörelgeleri agzybirlik diýen düşünjeden gözbaş alýar. Agzybirlik bolsa diňe bir öz halky üçin däl, häzirki wagtda daşary syýasatda hemişelik Bitaraplygy tug edinen halkymyzyň goňşy döwletler we halklar bilen agzybirlik kadalaryna berk uýmagy bilen aýrylmaz baglanyşyklydyr.

MALAÝZIÝA BILEN TÜRKMENISTANYŇ ARASYNDAKY HYZMATDAŞLYK
Türkmenistan bilen Malaýziýa hyzmatdaşlygy çuňlaşdyrmak üçin bilelikdäki topary döretmek bilen ikitaraplaýyn gatnaşyklary täze derejä çykarmagy maksat edinýärler.

Täze ýyl arçasy halkymyza nur saçdy
Mälim bolşy ýaly, 15-nji dekabrda hemmeler üçin uzak garaşylan, şatlykly we mähriban baýramyň — Täze ýylyň ýetip gelýändigini alamatlandyryp, ýurdumyzyň Baş arçasy nurana öwüşginde ýalkym saçdy. Asylly däbe görä, paýtagtymyzyň Köpetdagyň etegindäki täsin tebigy künjekleriniň birinde ýerleşýän “Älem” medeni-dynç alyş merkeziniň öňündäki giň meýdança dabaralaryň geçirilýän merkezine öwrüldi. Bu ýerde iň owadan belent arça oturdylyp, ertekiler şäherjigi emele geldi.

HORMATLY PREZIDENTIMIZ SERDAR BERDIMUHAMEDOW:
– Häzirki döwürde Garaşsyz Türkmenistan öz ösüşiniň täze tapgyryna gadam basdy. Bu döwür «Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy» diýlip atlandyryldy. Ösüşiň şu täze döwründe biz öz öňümizde has belent maksatlary goýduk.