Her bir yn­sa­nyň iň uly is­le­gi sag­dyn ýa­şa­mak­dyr. Soň­ky ýyl­lar­da sag­dyn dur­mu­şy nä­dip üp­jün edip bol­jak­dy­gy we adam öm­rü­ni nä­dip uzalt­ma­ly­dy­gy ba­ra­da köp göz­leg iş­le­ri ge­çi­ril­di. Şon­da dog­ry iý­mitlen­me­giň, zy­ýan­ly iý­mit­ler­den daş­da dur­ma­gyň, sport bi­len yzy­gi­der­li meş­gul­lan­ma­gyň äh­mi­ýe­ti­niň ulu­dy­gy ýü­ze çy­ka­ryl­dy.

Pasyl çalşygy we sepgit döwründe möwsümleýin keselleriň öňüni almak üçin esasy şertleriň biri hem kadaly, arassa iýmitlenmek we fiziki işjeň ýagdaýda bolmakdyr. Sagdyn iýmitlenmek süýjüli diabetden, ýürek-gan damar kesellerinden, insultdan hem-de beýleki ýokanç däl kesellerden goraglylygy üpjün edýär. Her paslyň öz aýratynlyklaryna laýyklykda iýmitlenmek bolsa sagdyn durmuş ýörelgesiniň möhüm şertidir.

Gök we miwe önümleri iýlende, gigiýeniki talaplary berk berjaý etmeli. Ýiti iýmit zäherlenmeleriniň hem-de ýiti içege ýokanç keselleriniň öňüni almak maksady bilen, iýmit önümlerine bildirilýän gigiýeniki talaplary doly we dogry berjaý etmeli. Günüň dowamynda 2 litrden az bolmadyk möçberde arassa agyz suwuny içmeli. Şahsy we jemgyýetçilik arassaçylygyny berk berjaý etmeli. Lukman Arkadagymyzyň peşgeş beren «Türkmenistanyň dermanlyk ösümlikleri» atly köp jiltli ylmy-ensiklopedik kitabynda beýan edilýän dermanlyk ösümliklerden taýýarlanan melhemlik çaýlary maşgala lukmany bilen maslahatlaşyp içmeli. Gan basyşyny we ganyň düzümindäki süýjini elmydama gözegçilikde saklamaly. Lukmanyň beren bejergisini talabalaýyk ýerine ýetirmeli. Derman serişdelerini, şol sanda antibakterial derman serişdelerini özbaşdak kabul etmeli däl.

Bu en­dik­ler kese­liň dö­re­me­gi­niň öňü­ni al­ýar we uzak ýa­şa­ma­ga şert dö­red­ýär. Sagdyn iý­mit­len­mek­den baş­ga-da, wi­ta­min­ler we an­ti­ok­si­dant­lar hem sagly­gy­my­zy ber­kit­mek­de mö­hüm orun tut­ýar. Olar be­de­ni­miz üçin ze­rur bo­lur dur­ýar.

Be­de­ni­mi­ze ze­rur bo­lan köp gör­nüş­li wi­ta­minler bar. Olar­dan A, B1, B2, B3, B6, B12, C, D, E, K wi­ta­min­le­ri­ni ag­za­mak bolar. Ola­ryň her bi­ri­niň sagly­gy­my­za peý­da­sy örän ulu­dyr. Ag­za­lan wi­ta­minle­riň kä­bi­ri­niň hä­si­ýet­le­ri bara­da du­rup geç­sek, B1 wi­ta­mi­ni ba­gyr­da we ýu­murt­ga­da bol­ýar. Onuň ýet­mez­çi­li­gi myş­sa ke­sel­leri­ne se­bäp bol­ýar.

B2 wi­ta­mi­ni ba­gyr­da, et­de we dä­ne önüm­le­rin­de bol­ýar, ýetmez­çi­li­gi ga­naz­ly­ga we de­ri­niň bo­zul­ma­gy­na se­bäp bol­ýar. B3 wi­ta­mi­ni ba­lyk­lar­da, et­de we hoz­da bol­ýar. Onuň ýet­mez­çi­li­gi nerw bo­zul­ma­la­ry­na we de­ri ke­sel­le­ri­ne ge­tir­ýär. B5 wi­ta­mi­ni ýu­murt­ga­da, gök önüm­ler­de bol­mak bi­len, bu wi­ta­min ýet­mez­çi­lik eden­de myş­sa­da nä­saz­lyk­lar, ga­har­jaň­lyk ýü­ze çyk­ýar.

B6 wi­ta­mi­ni gök önüm­ler­de, dä­ne­ler­de we et önüm­le­rin­de bol­ýar. Onuň ýet­mez­çi­li­gin­de yn­san be­de­nin­de ga­naz­lyk we ener­gi­ýa­nyň pesel­me­gi ýa­ly nä­saz­lyk­lar bo­lup bil­ýär. Ba­gyr­da we gy­zyl et­de bol­ýan B12 wi­ta­mi­ni­niň ýet­mez­çi­li­gin­de ga­naz­lyk we ener­gi­ýa­nyň ýit­me­gi dö­ re­ýär. C wi­ta­mi­ni li­mon­da, apel­sin­de, man­da­rin­de, gök önüm­ler­de we ýe­ral­ma­da bol­ýar. Ol de­ri­niň hi­li­ne we de­ri­niň go­wu­laş­ma­gy­na oňyn tä­sir ed­ýär. D wi­ta­mi­ni bol­sa, ba­lyk we süýt önüm­le­rin­de bol­mak bi­len, onuň ýet­mez­çi­lik eden ýag­da­ýyn­da süňk­le­riň bo­zul­ma­gy ýü­ze çyk­ýar.

Ýurdumyzy sagdynlygyň hem ruhubelentligiň, ylym-bilimiň mekanyna öwren Gahryman Arkadagymyzyň hem-de Arkadagly Gahryman Serdarymyzyň janlary sag, ömürleri uzak bolsun, il-ýurt bähbitli beýik işleri mundan beýläk-de rowaçlyklara beslensin!

Gülnabat TOŞŞYÝEWA,
Myrat Garryýew adyndaky Türkmenistanyň Döwlet lukmançylyk uniwersitetiniň Patologik anatomiýa kafedrasynyň mugallymy.