Nurmuhammet Andalyp türkmen dessançylyk däbiniň kerwenbaşysy
18-10-25
Türkmen nusgawy edebiýatynyň altyn sahypalarynda ady mynasyp orun eýeleýän, Nurmuhammet Andalyp (1660-1740) diňe bir XVII asyryň ahyrynyň we XVIII asyryň başynyň görnükli şahyry bolman, eýsem türkmen edebiýatynda täze bir žanryň – dessançylyk däbiniň kerwenbaşysy hökmünde ykrar edilýär. Onuň döredijiligi Magtymguly Pyragynyň öň ýanyndaky döwürde edebiýatyň ösüşine güýçli itergi berip, geljekki nusgawy şahyrlaryň ýoluny ýagtyldan yşyk çyragy boldy.
Nurmuhammet Andalyp Daşoguz welaýatynyň öňki (Ýylanly etrabynyň) Garamazy obasynda dünýä inýär. Ol ilki oba mekdebinde, soňra bolsa Hywada medresede bilim alýar. Ol diňe bir ylym-bilimi kämil ele almazdan, eýsem, Gündogaryň akyldarlarynyň eserlerini we halk döredijiligini yhlas bilen öwrenýär.
Şahyr özüne manysy "Bilbil" diýmek bolan Andalyp edebi lakamyny alýar. Rowaýata görä, ol Gül atly gyzy söýüp, özüni onuň yşkynda saýraýan bilbil hasaplaýar. Bu lakamyň manysy onuň tutuş döredijiliginiň esasy özeni bolan yşk, wepa we kalbyň inçe duýgulary bilen aýrylmaz baglanyşyklydyr.
Andalybyň döredijiliginiň esasy ýörelgesi onuň gymmatly dessanlarydyr. Ol özünden öňki Gündogar edebiýatynda giňden ýaýran sýužetleri türkmen durmuşyna, däp-dessurlaryna we diline ýakynlaşdyrmagy başardy. Ol türkmen edebi dilini halkyň gepleşik diline has ýakynlaşdyrdy, bu bolsa onuň eserleriniň halk arasynda örän meşhur bolmagyny üpjün edýär.
Onuň meşhur dessanlary:
"Leýli-Mejnun": Pajygaly yşkyň beýany bolup, söýgi azatlygyny inkär etmeklige garşy protesti öz içine alýar.
"Ýusup-Züleýha": Gündogar yşky-ahlak dessanlarynyň iň ajaýyp nusgalaryndan. "Babaröwşen", "Zeýnelarap", "Melike-Mährinigär" ýaly eserleri dilden dile geçip bagşylaryň dillerinde, kalplarynda ýasaýar. Dessanlardan başga-da, Andalyp beýleki görnüşlerde hem uly yz galdyrdy.
Taryhy Poýemalar: Onuň esasy gymmatlyklarynyň biri-de gadymy türkmen taryhyny öwrenmek üçin gymmatly çeşme bolan, öz ugrundan ýeke-täk taryhy poýemasy "Oguznama"-dyr. Şeýle-de, ol meşhur türkmen şahyryna bagyşlanan "Nesimi" poýemasny doredýär.
Nurmuhammet Andalybyň beýik mirasy döwlet derejesinde hormatlanýar.
Nurmuhammet Andalyp türkmen edebiýatynyň iň ýagty ýyldyzlarynyň biridir. Ol dessançylyk däbini esaslandyryp, Magtymgula ýol açan, halkynyň taryhy we yşky duýgulary bilen ýugrulan eserleri miras galdyran beýik söz ussadydyr. Onuň mirasy bize ynsanperwerligi, dostlugy, söýgä we wepa borjuny ündeýän baky gymmatlyk bolup hyzmat edýär.
Şamar BAÝRAMDURDYÝEWA,
Lebap welaýat kitaphanasynyň I-nji derejeli usulçysy.
«IL SAGLYGY — ÝURT BAÝLYGY»
Türkmen halkynyň Milli Lideriniň belleýşi ýaly, Garaşsyz döwletimizde il saglygy ýurt baýlygyna deňelýär. Şoňa görä-de, Arkadagly Gahryman Serdarymyzyň parasatly baştutanlygynda ýurdumyzda sagdyn durmuş ýörelgelerini ornaşdyrmaga, keselleriň öňüni almaga uly ähmiýet berilýär. Beden hem-de ruhy taýdan sagdyn, Garaşsyz, hemişelik Bitarap Watanymyza wepaly, ukyp-başarnykly nesilleri ýetişdirmek boýunça giň gerimli işler alnyp barylýar.
BAGTYÝARLYK SAGLYKDAN BAŞLANÝAR
Häzirki wagtda Gahryman Arkadagymyzyň pähim-paýhasy esasynda işlenip taýýarlanylan, strategik häsiýete eýe bolan, durmuş ugurly «Saglyk» Döwlet maksatnamasynyň hormatly Prezidentimiziň parasatly baştutanlygynda üstünlikli durmuşa geçirilmegi netijesinde, ýurdumyzyň saglygy goraýyş ulgamy hil taýdan täze derejelere çykýar.
SAGDYN DURMUŞ ÝÖRELGESI ÝOL ALÝAR
Ýurdumyzda «Saglyk» Döwlet maksatnamasy üstünlikli durmuşa geçirilýär. «Il saglygy — ýurt baýlygy» şygary astynda ilat arasynda geçirilýän wagyz-nesihat çäreleri jemgyýetde sagdyn durmuş ýörelgesini ornaşdyrmakda möhüm ähmiýete eýedir. Häzirki wagtda Türkmenistanda sagdyn durmuş ýörelgeleriniň berkarar edilmegine aýratyn ähmiýet berilýär.
BEÝIK IŞLER ÖSÜŞLERE BESLENÝÄR
Türkmen halkynyň Milli Lideri Gahryman Arkadagymyz «Türkmenistan – Bitaraplygyň mekany» atly kitabynda: «Eger-de milletiň erkana we öz erkli ýaşaýşyny bürgüt hem laçyn guşlaryň öz dünýäsinde erkana, parahat ýaýnaşyna meňzetsek, olar şunda öz goşa ganatlaryna daýanýandyrlar. Şeýlelikde, Garaşsyzlyk we Bitaraplyk hem türkmen döwletiniň goşa ganatydyr» diýen dürdäne jümleler bar.
BITARAPLYK ÝOLY PARAHATÇYLYK WE YNANYŞMAK ÝOLUDYR
Türkmen halkynyň Milli Lideri Gahryman Arkadagymyzyň, Arkadagly Gahryman Serdarymyzyň beýik we asyl syýasaty, türkmen halkynyň ata-baba, nesilme-nesil dowam edýän agzybirlik taglymaty netijesinde Gahryman Arkadagymyzyň belleýşi ýaly Eziz Diýarymyzda bu gün durmuş daragty gül açyp, onuň hoşroýlygy gözellikden çar ýana serpaýdyr.
HORMATLY PREZIDENTIMIZ SERDAR BERDIMUHAMEDOW:
– Häzirki döwürde Garaşsyz Türkmenistan öz ösüşiniň täze tapgyryna gadam basdy. Bu döwür «Berkarar döwletiň täze eýýamynyň Galkynyşy» diýlip atlandyryldy. Ösüşiň şu täze döwründe biz öz öňümizde has belent maksatlary goýduk.